Tìm Hiểu Về Cây Trái

[chieunhatnang]

SAPOCHE hay HỒNG XIÊM

Hồng xiêm hay Sapochê là một trái cây nhiệt đới khá đặc biệt.
Quả ăn được, là một thành phần trong kẹo chewing gum và hột có móc.

Cây sapochê có nguồn gốc tại vùng Yucatan và có thể trong cả khu vực Nam Mexico, Bắc Belize và Đông-Bắc Guatamala. Trong vùng này đã có lúc con số cây trồng lên đến 100 triệu cây. Cây được nhập và trồng khắp vùng nhiệt đới Nam Mỹ, Florida (Hoa Kỳ) được đưa sang Philippines và sau đó đến Á Châu và đến Tích Lan vào 1802. Cây được trồng rất nhiều tại vùng ven biển Ấn Độ (Maharastra, Madras, Bengal..), có những đồn điền rộng đến 2000 hecta. Tại Mexico, có đến 4000 hecta dành riêng để trồng sapôchê chỉ để lấy nhưa chicle. Tại Đông Nam Á, Thái Lan là nơi trồng nhiều sapôchê nhất (gần 20 ngàn hecta, thu hoạch trên 55 ngàn tấn/ năm). Do đó Sapochê, khi được nhập sang Việt Nam đã được gọi là hồng 'xiêm'.

Đặc tính thực vật:

Cây thuộc loại thân mộc, lớn chậm, sống lâu năm: tại vùng nhiệt đới có thể cao đến 30-40m, tuy nhiên các cây ghép thường thấp hơn (10-15m). Cây chịu được gió mạnh, thân phân cành nhiều. Vỏ thân có chứa một chất nhựa dính gọi là chicle. Lá dầy, dài 7.5 đến 15 cm rộng 2.5-3.5 cm, mọc so le, lá hình thuôn trái soan hay hình trứng, gốc lá thuôn, đầu lá tù hay hơi nhọn; mặt trên màu xanh lục bóng, mặt dưới nhạt hơn.
Hoa nhỏ, đường kính chừng 1 cm, dạng hình chuông, mọc đơn độc ở nách lá, màu trắng hay vàng nhạt.

Quả mọng, hình trứng, có khi gần như tròn, đưởng kính 4-8 cm; vỏ mỏng màu nâu. Phần thịt phía trong màu thay đổi từ vàng nhạt đến nâu-đất, khi chín có mùi thơm và vị ngọt khá ngon. Quả chứa từ 2 đến 10 hạt. Hạt dẹt, cứng, màu đen hay nâu có viền mầu trắng, bóng, dài chừng 1.5-2 cm, có móc nhọn ở một đầu, rất dễ tách ra khỏi phần thịt của quả. Cây trổ hoa quanh năm và có thể kết quả mỗi năm hai đợt.

Sapôchê là một cây đòi hỏi thời tiết của vùng nhiệt đới: Cây trưởng thành có thể chịu nhiệt độ lạnh 26-28 độF trong nhiều tiếng đồng hồ. Cây non sẽ chết khi nhiệt độ xuống 30 độ F. Điều kiện thổ nhưỡng của California không thích hợp với sapôchê vì thời tiết lạnh vào ban đêm. Tại nhiều vùng trên thế giới, các nhà trồng cây ăn trái đã lai tạo được nhiều chủng loại Sapochê khác nhau được phân biệt theo hình dạng của quả như quả 'tròn', quả 'hình trứng'.

Tại Ấn Độ: Sapôchê được gọi là Baramasi, Sapota, Tree potato lên đến gần 100 loại với những loại được ưa chuộng để xuất cảng như Kalipatti (quả nhỏ, rất ngon), Calcutta Special (quả to), Cricket Ball ( quả rất to, thịt dòn rất ngọt), Bangalore (quả to, có khía).

Tại Indonesia: Sapôchê hay Sawo được xếp thành 2 nhóm theo hình dạng cúa lá cây: Cây bình thường có lá hẹp, đầu lá nhọn và Cây mọc dạng bụi có lá thuôn hơi phình. Những loại quan trọng nhất như Sawo koolon (quả to, mọc đơn độc, da dầy, thịt chắc, thích hợp để chuyên chở đi xa), Sawo madja (quả to, vị ngọt pha trộn với hơi chua, rất thơm).

Tại Florida (Hoa Kỳ): Sapochê được nghiên cứu để khai thác thương mãi. Các loại được lai tạo để cho quả có phẩm chất cao. Russell là loại đầu tiên được lai tạo tại Florida Keys cho quả gần như tròn, đường kính 10 cm, da màu nâu đỏ có những vệt xám, thịt màu đỏ lợt nhưng cho quả không đều. Loại được trồng hiện nay là Prolific lai tạo tại Homestead năm 1951, quả hình cầu-nón đường kính 6.2-9cm, có khi hơi thuôn dài, thịt màu hồng-nâu khá nhọt. Cây cho rất nhiều quả (mỗi cây hàng năm có thể cho từ 90-180 kg quả). Loại Brown Sugar, cũng phát xuất từ Homestead từ 1948. Quả trung bình, dài 5-7.cm, gần như tròn. Vỏ mỏng màu nâu nhạt, thơm, Quả rất ngọt, mọng nước.

Tại Philippines, những loại sapoche được trồng thông dụng nhất là Ponde rosa, Java, Sao Manila..và Prolific (từ Mỹ).

Tại Việt Nam cũng có những chủng địa phương nổi tiếng như 'Xuân Đình' (ngoại ô Hà Nội), 'Cần Thơ': Quả khá to, hơi thuôn tròn..

Giá trị dinh dưỡng:

100 gram quả ăn được chứa:

- Calories 83
- Chất đạm 0.44 g
- Chất béo 1.10 g
- Chất xơ 1.40 g
- Calcium 21 mg
- Sắt 0.80 mg
- Phosphorus 12 mg
- Potassium 193 mg
- Sodium 12 mg
- Beta-Carotene (A) 60 IU
- Riboflavin (B2) 0.020 mg
- Niacin (B3) 0.200 mg
- Pantothenic acid (B5) 0.252 mg
- Pyridoxine (B6) 0.037 mg
- Ascorbic acid (C) 14.7 mg

Về phương diện dinh dưỡng: Quả sapôchê lúc chưa chín chứa nhiều tannins (loại proanthocyanidins) nên rất chát. Khi quả chín, tannin được chuyển đổi hầu như hoàn toàn, chỉ trừ trong phần vỏ. Lượng tannins trong quả thay đổi từ 3.16 đến 6.45 %.

Nói chung, tại nhiều nơi trên thế giới, quả sapôchê chín, có thể ăn tươi hay ướp lạnh. Sapochê được xem là món ăn tráng miệng lý tưởng, tuy nhiên nên cẩn thận vì hột có móc có thể gây thương tổn cổ họng nếu nuốt nhầm. Thịt của quả có thể xay chung với các trái cây khác làm nước uống giải khát.Tại Indonesia, sapochê còn được xắt lát mỏng, chiên xào; tại Mã Lai quả được hầm chung với nước cốt chanh hay gừng.

Một số phương thức sử dụng:

Thân cây: Gỗ thân sapôchê thuộc loại gỗ cứng, bền được dùng để xây cất các đền thờ của thổ dân Maya và khi các nhà khảo cổ tìm ra các đền thờ cổ thì gỗ vẫn nguyên vẹn. Gỗ sapôchê còn được dùng làm đà đường rầy xe lửa, ván lót sàn nhà, cán dụng cụ.. Gỗ nơi tâm, màu hồng đỏ rất được ưa chuộng để làm cánh cung, giường ghế, bàn tủ và tủ nhà bếp (nhưng mạt cưa gây khó chịu cho mũi).

Vỏ cành hay vỏ thân: Tại Phillipines vỏ thân chứa nhiều tannin được ngư phủ dùng nhuộm màu buồm ghe tàu và lưới đánh cá.

Y-dược dân gian:

Y dược dân gian tại nhiều quốc gia sử dụng một số bộ phận của cây để làm thuốc:

- Quả xanh, do chứa nhiều tannin, nên được nấu chín hay sắc, lấy nước sắc uống đề trị tiêu chảy. Quả xanh và hoa được sắc để dùng trị bệnh phổi.
- Lá vàng, giã sắc, lấy nước uống trị ho, cảm lạnh và tiêu chảy.
- Nước sắc vỏ cây dùng trị cảm sốt, trị kiết lỵ và tiêu chảy.
- Hạt giã nát được xem có tác dụng lợi tiểu, có thể giúp tống xuất sạn thận (?), đắp vào vết thương để trị vết cắn do côn trùng độc. Tại vùng Yucatan, nước sắc hạt được dùng làm thuốc gây giảm đau và giúp thoát mồ hôi.
- Cũng tại Yucatan: lá Sapôchê và lá su-su (Chayote) được sắc và uống hàng ngày để giúp hạ huyết áp.
- Tại Việt Nam: Quả sapôchê chín được xem là có vị ngọt, tình mát có tác dụng bổ dưỡng, sinh tân dịch, giải khát và nhuận tràng: Để trị táo bón, ăn mỗi lần 3-5 quả. Quả xanh có vị chát, tính bình dùng trị tiêu chảy, làm săn da. Hạt có tính lợi tiểu và hạ sốt.

Sapôchê và Chewing gum:

Một phó sản quan trọng của cây Sapochê là chất nhựa dẻo (gummy latex) gọi là chicle, chứa 15% caosu và 38% nhựa. Tên gọi chicle do tên do thổ dân Nahuatl đặt cho nhựa tziktli, có nghĩa là 'vật có tính dính' Chicle đã được dùng trong một thời gian dài để làm một thành phần chính yếu trong công nghiệp chế tạo chewing gum nhưng hiện nay số lượng được dùng giảm bớt và thay thế bằng nhựa trích từ các cây khác hoặc bằng nhựa nhân tạo (từ cuối thập niên 1960, các nhà chế tạo chewing gum đã dùng loại nhựa tổng hợp gốc butadiene, rẻ hơn là chicle thiên nhiên).

Chicle là một chất không vị và không độc hại được lấy bằng cách khía từ vỏ cây sapôchê hoang hay được trồng trong khu vực Yucatan (Mễ), Belize và Guatamala. Nhựa được kết tụ bằng cách quậy trong nồi nấu lửa nhỏ và sau đó đổ vào khuôn để tạo thành bánh, xuất cảng. Các công đoạn chế biến bao gồm làm khô, nấu chảy, loại bỏ tạp chất, trộn với các nhựa khác, thêm chất ngọt, vị, hương liệu, rồi cán thành phiến mỏng, và cắt thành các dạng mong muốn.

Người Maya đã nhai nhựa khô từ thời xa xưa: Tướng Antonio Lopez de Santa Ana đã giới thiệu món nhựa nhai này cho người Mỹ vào năm 1866 khi ông đang chờ tại Đảo Staten để vào Mỹ, Ông đã mời người con của Thomas Adams nhai thử! Ông này, lúc đầu, đã nghĩ đến việc dùng nhựa chicle để làm răng giả, nhưng sau đó quyết định dùng nhựa để chế tạo loại kẹo để nhai và đã trộn thêm vị cùng hương thơm khởi phát kỹ nghệ kẹo chewing gum. Vào năm 1930, Mỹ đã nhập cảng đến gần 6400 tấn nhựa chicle.

Các nhà nghiên cứu đã tìm cách trích chicle từ lá và quả sapochê xanh, nhưng kết quả không đạt được mong muốn: Phải cần đến 3200 chiếc lá để có thể lấy được 450 gram nhựa.

st.

[chieunhatnang]

CÂY SA KÊ

Mọi người vẫn thường bảo rằng cây sakê và lá khô của nó là những bài thuốc vô cùng hiệu nghiệm, mà xưa kia ông bà ta vẫn thường dùng để trị bệnh tại nhà, khi người thầy thuốc ở quá xa, ngoài ra lá sakê khô còn là một trong những vật dụng cần thiết để tạo phông nền cho bức ảnh thêm sinh động, độc đáo và lạ mắt.

Cây Sa Kê còn được gọi là cây bánh mì .
Tên khoa học là Artocarpus altilis (Park) Forb.
Họ dâu tằm- Moraceae, thân gỗ, tán nhiều tầng, lá dài to có thể lên đến 1m.
Bông đực dài 20cm, hoa đực có một nhụy và quả phức hình cầu màu xanh, có nạc trắng, không ngọt nhưng chứa nhiều chất bột . Các nhà khoa học đã tìm thấy 25% tinh bột có ở trong múi của quả, ngoài ra còn chứa 3% protein, 0, 5% lipid.

Ở Tân Đảo (Nouvelle Caledonie) người dân đã dùng rễ cây để trị hen và các rối loạn dạ dày, ruột, đau răng miệng và một số bệnh về da. Ở Papua New- Guinea vỏ cây dùng trị bệnh ghẻ, ngoài ra nhựa cây pha loãng với nước ấm chữa trị tiêu chảy, lỵ, còn những chiếc lá sakê khô thì phối hợp với lá đu đủ rồi giã với vôi tới khi nhuyễn, lấy hỗn hợp này đắp lên chỗ bị viêm sưng hoặc ung nhọt thì thật công hiệu. Lá sakê còn chữa được bệnh phù thủng và một số rối loạn khi phụ nữ mang thai.

Đây là loại cây có nguồn gốc từ các vùng châu á nhiệt đới Malaysia và các đảo Thái Bình Dương, nhập trồng phổ biến ở phía Nam- Việt Nam. Đặc biệt ở Cái Mơn bà con nhân giống bằng cách chiết cành và đem bán tận Sài Gòn, các tỉnh miền Trung. Cây cao 10- 15m, cành mọc ngang thành nhiều tầng, lá to rậm rạp.

Ngoài nhửng bài thuốc dân gian từ cây sakê thì quả sakê là một loại thực phẩm có thể chế biến thành nhiều món ăn vì chúng chứa rất nhiều chất bột, ví dụ như :

* Quả sakê cắt lấy phần múi hầm với giò heo.

* Nhúng từng khoanh sakê vào hỗn hợp bột với hột gà (đã nêm nếm) đem lên chiên. Ăn giòn giòn như khoai lang chiên.

* Nghiền thành bột dùng làm các loại bánh như : Bánh bột khoai chẳng hạn.

* Nướng bỏ lò hay nấu, chiên như một loại thực phẩm cũng được.

Tán lá rộng lớn của nó đã tạo bóng mát cho mọi người khi ngự trên cành, còn khi lìa cành, thì những chiếc lá màu vàng nâu ấy không phải là thứ đồ bỏ đi như nhiều loái lá khác, mà chúng bỗng hóa thành vật trang trí cho những bức ảnh trong phòng studio hoặc tô điểm cho những bình hoa nơi góc phòng khách. Vì thế có rất nhiều người yêu thích lá sakê to lớn nhưng giản dị ấy.

Trong vô số các loại trái cây có mặt ở nước ta, sa kê chiếm vị trí khiêm tốn trong bữa ăn nhưng tạo cho người ta những hương vị nhớ đời. To cỡ miệng tô, trái sa kê có hình quả trứng, được bao bọc bởi lớp vỏ màu xanh có nhiều gai non, như trái mít. Gọt bỏ lớp vỏ này, sa kê cho một lớp cơm dầy như xơ mít nhưng không có hạt.

Ở VN nhất là miền Tây, sa kê được sử dụng phổ biến dưới hai dạng thức ăn.

1. Đơn giản nhất là người ta chiên sa kê để có món ăn chơi trong những trưa, những chiều nhàn nhã. Những miếng sa kê xắt mỏng, áo lớp bột có trộn lòng đỏ trứng, cho vào chảo chiên vàng ruộm, cắn một miếng, cảm nhận vị ngọt, vị bùi của sa kê cùng vị béo của dầu mỡ hòa quyện vào nhau. Nhai từng miếng giòn giòn, sừn sựt còn tạo cho ta cảm giác thích thú về một món ăn “rặt” miệt vườn.

2. Nhưng rặt miệt vườn hơn và nổi tiếng hơn cả là món "kiểm", thường được người dân lưu vực sông Mekong ưa dùng trong những ngày giỗ chạp, đình đám. Kiểm được hầm từ khá nhiều loại củ, quả, tàu hũ ky, bột bán cùng với đường và nước dừa dão. Khi chín múc ra tô, người ta mới chế nước cốt dừa, rắc một ít đậu phộng rang đâm sơ lên mặt.

Múc một muỗng “thập cẩm” rau, củ này cho vào miệng, ta thưởng thức vị ngọt của chuối xiêm chín, bí rợ, khoai lang, khoai cau và của mít hầm rục. Hòa trong vị ngọt khó tả này là vị ngọt của đường. Hòa trong vị béo của nước cốt dừa là vị béo của đậu phộng rang đâm sơ, như nổ giòn trong răng khi nhai. Nhưng nổi bật lên không gì hơn là cái “vị không vị” của sa kê. Những miếng sa kê làn lạt, dai dai, nhai một chút như có vị ngọt, vị béo khó tả của nước kiểm, càng ăn càng bắt mê. Có lẽ trên đời này chưa có món nào độc đáo cho bằng kiểm. Bởi kiểm có thể dùng như món canh ăn chung với các món xào, mặn khác trong bữa cơm, bữa giỗ mà cũng có thể ăn chơi những khi nhàn nhã việc nhà. Tô “chè” kiểm cũng là một thứ quà quê không phải nơi nào cũng có.

Ngoài 2 món ăn trên, sa kê còn được một vài nơi làm thành một hai món khác khiến người ta mê mẩn khó quên. Đầu tiên là sườn hầm sa kê. Lựa sườn nạc có lân ít mỡ cho vào nồi hầm kỹ, vớt bọt cho trong. Sa kê xắt từng miếng vuông, rửa sạch, để ráo. Khi gần ăn, cho sa kê vào nồi, đun lửa nhỏ để sa kê mềm nhưng không nát. Nêm muối, hành ngò là có món sườn hầm sa kê béo ngậy với hương vị đặc biệt, ăn không biết chán.

Để có món sa kê um, ta cho vào chảo khá nhiều dầu. Thịt ba rọi xắt mỏng ướp muối, tiêu, hành, ngò cho thơm trộn lẫn với sa kê cho vào chảo đậy kín bắc lên bếp, thỉnh thoảng đảo đều sẽ cho ta một thức ăn đậm đà khẩu vị, khó quên.

Từ xưa, sa kê vốn đã hiếm khi góp mặt trong bữa ăn thường nhật của người dân đồng bằng sông Cửu Long thì ngày nay lại càng hiếm hơn, nhất là ở nơi thành thị. Lý do đơn giản là vì không đem lại lợi nhuận nhiều như một số trái cây khác nên sa kê ngày càng vắng bóng trong các khu vườn râm mát của nông dân vùng sông nước này. Cho nên, sa kê chiên lâu lâu mới thấy bày bán trên vỉa hè, thỉnh thoảng mới thấy chợ thị thành có vài trái sa kê chờ khách.

st.

ps: Xem thêm ở đây: http://vi.wikipedia.org/wiki/Xa_k%C3%AA

[Phonglinh]

TRÁI DỨA (THƠM)
Bs Nguyễn Ý Đức

1. Trái dứa

Tại một số quốc gia trên thế giới, Trái dứa là biểu tượng của sự hân hoan đón tiếp và lòng hiếu khách. Dứa đã được trang trí trên các cánh cửa ra vào chính, trên tường và ngay cả trong nhà, trên các kỷ vật bằng kim loại, gốm, sứ hoặc bàn ghế gỗ quý.

Khi mới du nhập Âu châu, dứa được coi như quý hiếm, nên được trồng trong các phòng khách rất trân trọng. Đầu thập niên 1700, thương gia người Pháp La Cour là người tiên khởi thành công ở Âu châu khi trồng dứa trong một căn nhà kiếng, để làm cảnh cũng như để lâu lâu thưởng thức.

Lịch sử

Dứa là trái cây của miền nhiệt đới, có nguồn gốc từ các quốc gia Brazil, Paraguay ở Trung và Nam Mỹ.

Khi Christopher Columbus (1451-1506) thám hiểm Mỹ châu, thấy dứa trồng ở quần đảo Guadeloup rất ngon, bèn mang về triều cống nữ hoàng Tây Ban Nha Isabella Đệ nhất. Từ đó, dứa được đem trồng ở các thuộc địa của Tây Ban Nha, nhất là các quốc gia thuộc khu vực Thái Bình Dương như Phi Luật Tân.

Tiếng Anh của dứa lá Pinapple. Các nhà thám hiểm Tây Ban Nha thấy trái dứa nom giống như cái chóp quả thông, bèn đặt tên là “Pina”. Người Anh thêm chữ “Apple” để nói rõ hơn về tính cách ngọt dịu, ăn được của trái này.

Tiếng Việt còn gọi dứa là trái thơm, có lẽ vì hương thơm dìu dịu thoát ra từ trái dứa vừa chín tới.

Trồng dứa

Cây dứa thân ngắn, lá dài và cứng với gai mọc ở mép, quả có nhiều mắt; phía trên có một cụm lá.

Thực ra, trái dứa không phải là một trái đơn điệu, mà là một tập hợp của cả trăm bông hoa (sorosis) kết tụ trên một cái cuống mà thành.

Nông trại trồng dứa quy mô lớn đầu tiên trên thế giới được thiết lập ở Hawai vào năm 1885. Quần đảo này dẫn đầu về sản xuất dứa trên thế giới cho tới năm 1960. Sau đó, Phi Luật Tân là nước trồng nhiều và xuất cảng nhiều nhất. Các quốc gia khác ở Đông Nam Á châu cũng sản xuất một khối lượng dứa khá lớn.

Nhờ kỹ thuật canh tác hàng loạt nên nhu cầu dứa được cung cấp đầy đủ với giá phải chăng.

Dứa có quanh năm, nhưng nhiều nhất là vào tháng 3 tháng 7. Trung bình thời gian từ lúc trồng tới lúc thu hoạch là 18 tháng. Trước khi hái, dứa được thử để ước tính lượng đường của trái.

Dứa thường được hái khi đã chín nên sẵn sàng để ăn.Hái khi hãy còn xanh, dứa sẽ không chín tiếp vì không có đủ tinh bột để chuyển thành đường. Do đó, không nên để dành chờ dứa chín mà dứa sẽ hư thối dần.

Tại Hoa Kỳ, có hai loại dứa phổ thông là dứa Cayenne dài, vỏ mầu vàng trồng ở Hawai và dứa Red Spanish ngắn hơn vỏ nâu đỏ trồng ở tiểu bang Florida và Puerto Rico.

Ở Việt Nam, dứa được trồng rất nhiều ở Phú Thọ, Ninh Bình, Lâm Đồng, Long An, Kiên Giang, Cần Thơ. Dứa Bến Lức vẫn nổi tiếng khắp miền Nam.

Mỗi trái dứa có thể nặng khoảng từ 1/2kg tới 3 kg.

Dinh dưỡng

Dứa có nhiều sinh tố C, chất xơ pectin và chất gum.

Thành phần dinh dưỡng của 100gr dứa:

Độ ẩm 81.3-91.2 g

Tinh chất Ether 0.03 0.29 g

Chất xơ 0.3-0.6 g

Nitrogen 0.038-0.098 g

Tro 0.21-0.49 g

Calcium 6.2 37.2 mg

Phosphorus 6.6-11.9 mg

Iron 0.27-1.05 mg

Carotene 0.003 0.055 mg

Thiamine 0.048 0.138 mg

Riboflavin 0.011-0.04 mg

Niacin 0.13-0.267 mg

Ascorbic Acid 27.0-165.2 mg

Dứa còn có chất bromelain, một loại enzyme thủy phân protid giống như papain của đu đủ, có tác dụng làm mềm thịt và cho thịt vị thơm ngon. Br cũng hay gây ra dị ứng da cho người tiêu thụ. Dứa đóng hộp còn giữ được sinh tố C nhưng bromelain bị hơi nóng thiêu hủy.

Ăn dứa

Dứa tươi có hương vị nồng ngọt, rất thích hợp để làm món tráng miệng kích thích tiêu hóa hoặc làm món ăn vặt.

Miếng dứa phía đít, gần phía gốc thường ngon hơn phần khác, vì như kinh nghiệm của ông cha ta là “dứa đằng đít, mít đằng cuống”.

Sau khi gọt vỏ, khía xéo để bỏ mắt, dứa được bổ dọc làm tám hoặc cắt khoanh tròn mỏng vừa phải, rắc thêm một nhúm đường, bỏ tủ lạnh độ 15 phút rồi mang ra ăn thì tuyệt hảo. Nước dứa hòa với đường ngọt húp vào lạnh mát cả người.

Nhiều người lại thích chấm dứa với tí muối ớt, ăn vừa ngọt, vừa mặn, hơi cay, rất thỏa mãn khẩu vị.

Dứa còn dùng để xào nấu với thịt cá. Món canh chua cá lóc, dứa xanh thêm vài ngọn ngổ thì cơm ba nồi cũng hết.

Khi nấu, hơi nóng làm mềm dứa vì chất cellulose tan rã, dứa hút gia vị và chất ngọt của thịt cá.

Một đĩa sà-lách trộn thập cẩm thêm vài miếng dứa thái nhỏ ăn càng ngon.

Nướng gà, nướng cá mà nướng kèm theo mấy lát dứa là một hỗn hợp món ăn hấp dẫn. Vừa vị ngọt của thịt vừa vị ngọt của trái cây. Dứa mau chín, cho nên đợi khi thịt cá gần chín hãy đặt dứa lên vỉ.

Năm 1892, một người Anh là Đại úy John Kidwell lần đầu tiên sản xuất dứa đóng hộp. Dứa thường được hái khi đã chín mùi, mà phải chuyên chở xuất cảng đi xa, mau hư nên được đóng hộp cho dễ di chuyển. Dứa đóng hộp là dứa đã chín từ dưới cuống trở lên, nên thường cần đến ba quả dứa mới được một hộp dứa có phẩm chất tốt. Dứa hộp được thêm nước đường để bảo quản nên có nhiều calori.

Ngoài ra còn dứa sấy khô hoặc nước dứa ép cũng là những món ăn thức uống ngon, bổ.

Công dụng y học

Đông y coi dứa như có vị chua ngọt, tính bình, có tác dụng giải nhiệt, hỗ trợ tiêu hóa, tránh táo bón.

-Nước rễ dứa là chất lợi tiểu tiện rất tốt.

-Súc miệng bằng nước trái dứa làm giảm cơn đau viêm cuống họng.

-Thổ dân Indians ở Panama dùng nước dứa để tẩy ruột, loại trừ sán lải.

-Nước lá dứa non làm hạ nóng sốt.

Cắt bổ dứa

Đây cũng là cả một nghệ thuật vì phải cắt làm sao cho sạch hết mắt dứa mà vẫn giữ được phần thịt ăn được của dứa.

Trước hết, đặt trái dứa nằm trên thớt cắt bỏ phần cuống của trái, rồi cắt bỏ một khoanh mỏng ở đầu và đít trái.

Dựng đứng trái, cắt dọc để bỏ phần vỏ. Gọt vừa phải để tránh mất hết thịt.

Trên trái dứa vẫn còn nhiều mắt cần loại bỏ. Có thể dùng dao sắc khía vòng xéo trên trái dứa hoặc dùng một dao nhọn cậy bỏ mắt dứa.

Sau đó, cắt dứa theo chiều ngang hoặc dọc thùy theo ý thích hoặc tùy theo định dùng vào việc gì.

Giữa trái dứa có phần lõi nếu mềm có thể ăn được, nhưng thường thường đều cứng, có thể cắt bỏ.

Lựa, cất giữ dứa

Mua dứa tươi lựa trái to, nặng nước, toát ra mùi thơm của dứa còn tươi chứ không phải đã lên men, lá trên cuống còn xanh. Dùng ngón tay gõ, dứa phát ra một âm thanh đặc, quả dứa cầm thấy chắc tay, không chỗ nào mềm hoặc dập vỡ. Vỏ dứa có thể hơi xanh hoặc vàng tùy loại cũng không sao. Nhiều người cho rằng, khi dễ dàng kéo lá rời khỏi cuống là dứa chín tới, nhưng điều này cũng không luôn luôn đúng. Tránh mua các trái dứa nom có vẻ khô già, nhăn nheo, mắt thâm đen, lá úa vàng.

Mặc dù có vỏ cứng nhưng dứa rất dễ hư hao, dập nát và mau lên men nếu để ở ngoài không khí quá lâu. Do đó nên dùng sau vài ba ngày. Muốn để dành dăm ngày, bọc dứa trong túi nhựa có lỗ rồi cất trong tủ lạnh.

Sau khi gọt cắt mà chưa ăn, bọc kín và cất dứa trong tủ lạnh và dùng trong vòng 5 ngày.

Dứa hộp có thể để dành ngoài không khí, nơi mát và khô khoảng 1 năm. Nếu ăn không hết, nên để trong tủ lạnh với nước dứa phủ kín.

Lưu ý

Dứa là món ăn rất lành và bổ dưỡng.

Tuy nhiên, đôi khi dứa có thể gây dị ứng nhẹ ở da vì có chất bromelain.

Tại các tiệm bán “thực phẩm tốt” Health Food có bán viên Bromelain và được giới thiệu là chữa được bệnh tim, phong khớp, viêm xoang, viêm nhiễm đường tiểu tiện, trật gân, bong gân và vài bệnh khác. Tuy nhiên chưa có chứng minh khoa học đối với các tác dụng này. Cũng nên nhớ bromelain là một enzyme không cần thiết.

Dùng chung với kháng sinh như Amoxicillin, tetracycline, chloramphenicol, bromelain có thể gia tăng sự hấp thụ các kháng sinh này và làm cho mức độ thuốc trong máu lên cao.

Dứa có chất tyrosine. Một vài u bướu hạch nội tuyến cũng tiết ra nhiều tyrosine. Nên mấy ngày trước khi thử máu tìm u bướu này lại ăn dứa thì thử nghiệm có thể sai lệch, cho kết quả dương tính mà thực ra không có.

Một vài báo cáo khoa học cho hay là trên mắt vỏ dứa có một hóa chất không tốt cho sức khỏe. Vì thế, tốt nhất là nên tránh ăn mắt dứa.

Khi còn xanh, dứa không những không ăn được mà đôi khi gây ra kích thích cuống họng và tiêu chẩy.

Ăn quá nhiều lõi dứa có thể tạo ra cục chất xơ trong ruột.

Bác sĩ Nguyễn Ý Đức
Texas-Hoa Kỳ

[Phonglinh]

Giá trị dinh dưỡng của TRÁI CÓC (Ambarella)
Dược sĩ Trần Việt Hưng

Trái Cóc là một trái cây nhiệt đới rất được lứa tuổi học trò ưa chuộng cùng với ổi, xoài tượng. Với giới thích nhậu thì cóc chua cùng muối ớt sẽ giúp "đưa cay" vài ba xị đế! Cóc hiện đang nghiên cứu trồng tại Florida (Hoa Kỳ) và hy vọng trong thời gian ngắn sắp tới trái Cóc sẽ được cung cấp dồi dào tại những nơi tập trung của Cộng đồng Việt Nam...

Cây cóc được xem là có nguồn gốc tại vùng Melanesia- Polynesia và sau đó được đến trồng tãi các vùng nhiệt đới của cả Cựu lẫn Tân Thế giới. Cây khá phổ biến tại Mã lai (cây trồng trong vườn), Ấn độ, Tích Lan.. Quả cóc được bán khắp các chợ Việt nam. Cây được nhập vào Philippines từ 1915, sau đó trồng tại Queensland (Úc). Cây được đưa đến Jamaica vào 1782, và 10 năm sau Thuyền trượng Bligh đã đưa thêm vào đây một giống Cóc khác, gốc từ Hawaii. Cây cóc cũng được trồng tại Cuba, Haiti, Cộng hòa Dominican, nhiều nước Trung Mỹ, Venezuela. Bộ Canh nông Hoa Kỳ đã nhập hạt giống Cóc từ Liberia vào năm 1909 (tuy nhiên, theo Wester thì cóc đã được trồng tại Miami (Florida) từ 4 năm trước đó). Năm 1911, một số hạt giống khác đã được gửi từ Queensland (Úc) sang Washington. Hiện nay cây cóc đang được trồng và phát triển tại Florida.

Tên khoa học và các tên gọi khác:

Spondias dulcis (hay Spondias cytherea) thuộc họ thực vật Anacardia ceae.
Các tên gọi: Tại Anh-Mỹ: Otaheite apple, Tahitian quince, Polynesian plum, Jew plum. Pháp : Pomme cythere (cây cóc= pommier de Cythère). Đức: Cytherea, Tahiti-Apfel; Tây ban Nha: Cirnela dulce; Thái Lan: makok-farang ; Cambodia: mokak.
Spondias là tên do Theophrastus đặt cho gia đình thực vật này; Dulcis có nghĩa là vị ngọt hay dịu.Tên Ambarella là tên gọi của quả bằng tiếng Bengali.

Đặc tính thực vật:

Cây cóc thuộc loại cây thân mộc, lớn, mọc nhanh, cao 8-18 m (tại Mỹ châu) thường trung bình 9-12 m, phân nhánh nhiều cành dễ gẫy. Lá kép, lẻ, to, dài 20-60 cm, mọc ở ngọn nhánh; lá mang 7-12 đôi lá chét dài 6.25-10 cm, hình thuôn tròn; mép lá có răng cưa. Vào đầu mua khô, lá cây chuyển đổi sang màu vàng tươi, rụng. Hoa mọc thành chùy to, có thể dài đến 30 cm, chùy mang ít hoa thường thòng xuống. Hoa nhỏ, màu trắng, có 10 nhị. Quả thuộc loại quả hạch, hình trứng hay hình bầu dục, dài 6-8 cm, rộng 4-5 cm, da ngoài vàng-cam; thịt màu vàng-xanh nhạt, dòn, vị chua; Quả mọc thành chùm từ 2-12 quả , thòng xuống. Hạch khá lớn hình bầu dục có nhiều gai dạng sợi dính chặt với thịt, có 5,6 ô cách nhau không đều.

Ngoài ra còn có loại Cóc chua hay Cóc rừng (Spondias pinnata) (tên Anh là Hog plum), thuộc loại tiểu mộc, rụng lá vào mùa khô. Lá kép, lẻ dài 30-40 cm, có 2-5 đôi lá chét quăn, hình bầu dục, mép lá nguyên. Hoa mọc thành chùy rộng, lớn hơn lá, có nhánh dài 10-15 cm. Hoa vàng nhạt. Quả hạch hình trứng màu vàng lớn 5 cm x 3 cm. Quả có vị chua và mùi dầu thông.

Giá trị dinh dưỡng:

100 gram quả phần ăn được chứa :
- Calories 157
- Chất đạm 0.5-08 g
- Chất béo 0.28- 1.79 g
- Chất carbohydrate 1.2-9.5 g
(Chất sơ=fiber) : 1.1-8.4g
- Calcium 0.42 g
- Sắt 0.02 g
- Magnesium 0.2 g
- Phosphorus 0.51 g
- Potassium 2 g
- Kẽm 1.9 mg
- Beta-Carotene 16 mg
- Niacin 105 mg
- Riboflavine 1.5 mg
- Vitamin C 42 mg

Về phương diện dinh dưỡng quả Cóc thường được đánh giá là kém hơn Xoài, tuy nhiên nếu để quả chín đúng độ thì vị khá ngon. Quả xanh (lúc còn cứng) có vị hơi chua, dòn, nhiều nước và khá thơm thoảng mùi của dứa, nhưng nếu để mềm thì thành hơi nhão và khó cắt. Quả xanh có thể chế tạo thành sauce, ngâm giấm. Nấu với chút đường rồi ép qua rây, cóc có thể so sánh với applesauce, nhưng thơm hơn. Lá non có vị hơi chua được dùng làm salad tại indonesia, lá đước hấp chín làm rau ăn với cá khô.

Tại Trinidad và Tobago (West Indies), các nhà sản xuất thực phẩm đã dùng nước ép từ quả Cóc pha trộn trong một loại yoghurts (từ sữa bò). Loại ya-ua này được đánh giá về hương vị, khẩu vị khá cao và được xem là một nguồn cung cấp rất tốt về phosphorus và chất đạm.

Thành phần hóa học:

Ngoài thành phần dinh dưỡng trên, một số bộ phận khác còn chứa:
Chất nhựa như keo trong màu vàng chứa những đường hữu cơ như D-galactose, D-xylose, L-arabinose, L-fucose, L-rhamnose ; và còn có mono-methyl-glucuronic acid.
Hạt chứa nhiều khoáng chất như Calcium, Magnesium, Phosphorus, Potassium, Sulfur.

Pectin trong Vỏ trái Cóc:

Nghiên cứu tại ĐH Cameroun, phối hợp với Trung Tâm Nghiên cứu Nantes (Pháp) phân chất vỏ của quả cóc (thường bị vất bỏ) ghi nhận Vỏ cóc chứa 9-30% pectin, uronic acid (557-727 mg/g trọng lượng khô), đường trung tính 9125-158 mg/g. Sản lượng pectin cao nhất khi trích bằng dung dịch oxalic acid/ ammonium oxalate, đồng thời pectin lấy được có trọng khối cao, độ methyl hóa tốt nên có thể dùng trong công nghiệp thực phẩm. Pectin trích từ vỏ Cóc có thể so sánh với pectin trích từ chanh xanh (Food Chemistry Số 3, Bộ 106-2008).

Một nghiên cứu khác thực hiện tại ĐH Universidade Federal do Parana, Curitiba (Ba Tây) ghi nhận lượng Carbohydrate tổng cộng trong quả Cóc lên đến 41%. Polysaccharides chiết được bằng nước nóng cho thấy có cấu trúc loại I rhamnogalacturonan với các dây nhánh arabinogalactan. Dịch chiết này có hoạt tính kích khởi sự hoạt động của thực bào nơi màng phúc toan (Fitoterapia Số 76, tháng 12/ 2005).

Nhựa (Gôm của quả Cóc):

Các phân chất về thành phần chất nhựa (gôm) màu nâu nhạt trong trái Cóc tại ĐH La Universidad del Zulia (Venezuela) cho thấy hợp chất polysaccharide trong gôm chứa galactose, arabinose, mannose, rhamnose, glucuronic acid và chất chuyển hóa loại 4-O-methyl. (Carbohydrate Research Số 28-2003)
Vài phương thức sử dụng:
Tại nhiều nơi trên thế giới, Cóc còn được dùng làm thuốc chữa bệnh:

Tại Kampuchea: Vỏ của cây dùng phối hợp với vỏ Chiêu liêu, mỗi thứ 4 mảnh nhỏ, cỡ ngón tay cái, sắc chung trong 2 lit nước, đến còn 0.5 lít, uống để trị tiêu chảy (chia làm 3 lần).
Tại Ấn độ, Cóc chua (Spondias pinnata) được gọi là ambra, jangli am Vỏ cây dùng trị đau bao tử, kiết lỵ; hay nghiền nát trộn nước đắp trị đau khớp xương, và thấp khớp; Quả dùng trị yếu tiêu hóa do mật; Nước sắc từ lá dùng trị xuất huyết. Rễ dùng điều hòa kinh nguyệt.

Tài liệu sử dụng:
Medicinal Plants of india (SK Jain & Robert DeFilipps)
Whole Foods Companion (Dianne Onstad)
Fruit : A Connoisseur's Guide and Cookbook (Alan Davidson)
Fruits of Warm Climates (Julia Morton)

DS Trần Việt Hưng

Trái Cóc (Spondias dulcis),
Trái Cóc cắt làm đôi, Hột trong trái Cóc
(Nguồn: Wikipedia)

Nguồn: yduocngaynay

[Phonglinh]

Trái BÒN BON
Dược sĩ Trần Việt Hưng

Một truyền thuyết tôn giáo tại Philippines kể rằng:
"Quả lanzones (tên gọi của Bòn bon Tại Phi) trước đây rất chua, không ăn được và còn có chất độc, nhưng một ngày kia có một bà mẹ rất xinh đẹp bồng con đi ngang một vùng chỉ có cây này, bà không tìm được gì khác để ăn nên đành hái một quả và đưa cho con.. và ngay sau đó, lạ thay quả trở thành có vị ngon ngọt như ngày nay..và Bà mẹ này chính là Thánh Nữ Đồng Trinh Mary.. nhưng vì Bà chưa chuyển biến quả hoàn toàn.. nên vẫn còn một số lanzones.. chưa được ngọt..'

Bòn bon có nguồn gốc tại vùng Tây Mã lai, được trồng khá phổ biến trên khắp bán đảo Mã. Cây cũng được trồng rất nhiều tại đảo Luzon (Philippines) nơi đây quả rất được ưa chuộng và cây được trồng để bao phủ các vùng đồi trọc. Cây cũng gặp tại Thái Lan và Nam Việt Nam (từ Quảng Nam xuống đến Đồng bằng sông Cửu long, Bòn bon Lái thiêu được xem là loại ngon nhất). Ngoài ra, tại Ấn độ cây rất phổ biến trong vùng Nilgiris và tại những vùng ẩm ướt phía Nam Ấn: nơi đây quả được bán tại khắp các chợ.. Bòn bon được đưa vào Hawaii khoảng năm 1930 và được trồng tại những vùng có cao độ tương đối thấp.

Bòn bon ít được biết đến tại vùng nhiệt đới Mỹ châu ngoại trừ tại Surinam (tại đây chỉ có một số ít cây được trồng để khai thác thương mãi). Năm 1926, hạt giống bòn bon được gửi từ Java (Indonesia) sang Trung tâm Cây giống thực nghiệm ở Tela, Honduras: cây phát triển tốt..nhưng không cho..quả! Trái lại tại các đảo khác như Trinidad, Puerto Rico, cây lại cho quả khá tốt.
Tại vùng phía Nam Florida, tuy các điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng không thích hợp lắm, nhưng nhà trồng cây chuyên môn William Whitman đã tìm cách trồng được 2 cây bòn bon tại một khu vực có đất pha trộn đặc biệt, cả 2 cây đều cho quả khá nhiềụ Khí lạnh của mùa Đông làm cây rụng hết lá và gốc bị tróc vỏ nhưng cây vẫn hồi phục lại được. Các cây mẫu khác cũng sống được tại vùng xa nhất về phía Nam Keys..

Tên khoa học và các tên khác:

Lansium domesticum thuộc họ Thực vật Meliaceae
Tên Anh-Mỹ : Lansat; Pháp : Doukou, Lansiam; Đức : Duku; Tây ban Nha : Lanza; Philippines : Lansones; Thái Lan : longkong, lansa; Indonesia : duku, kokosan

Đặc tính thực vật:

Cây thuộc loại thân mộc, mọc thẳng đứng, cao 15-20 m. Cây phát triển chậm, mất đến 15 năm mới trưởng thành. Vỏ thân màu nâu đỏ hay vàng-nâu. Lá kép hình lông chim, lẻ , dài 22.5 đến 50 cm: có từ 5-7 lá chét thuôn, cứng, không lông dài 8-13 cm, rộng 7-12 cm. Phiến lá có 12-14 cặp gân phu. Cuống lá phụ dài đến 1cm. Hoa màu trắng hay vàng nhạt, mọc thành chùy ở ngọn nhánh. Hoa lưởng phái : đực và cái riêng biệt. Hoa nhỏ, có 5 lá đàị Quả gần như tròn, tụ thành chùm từ 2 đến 30 quả, vò vàng nhạt hay hơi trắng hồng, mịn như nhung có chứa một chất nhựa-mủ, Quả thường có 5 múi, có vách ngăn mỏng. Múi chứa nhiều nước có mùi thơm. Vị ngọt và hơi chua Quả có hạt trong, dính với thịt; hạt có áo mỏng. Hạt màu xanh lục dài 2-2.5 cm, rộng 1.25-2 cm có vị rất đắng (đôi khi nếu hạt dính chắc vào phần thịt trong múi của quả, có thể làm cho nước lây vị đắng).
Bòn bon tại Mã Lai thường cho mỗi năm hai mùa quả: Tháng 6-7 và Tháng 12-1, đôi khi kéo đến tháng 2. Tại Ấn độ, quẳ chín trong các tháng từ tháng 4 đến tháng 9.. Tại Việt Nam, cây cho quả trong các tháng 6-8.

Tại Philippines, mỗi cây có thể cho đến 1000 quả/ năm.
Về phương diện thực vật, cây Bòn bon được chia thành 2 nhóm khác biệt:
Lansium domesticum var. pubescens: tiêu biểu cho loài cây hoang, cây có dạng mỏng manh hơn, mọc thoáng, các nhánh nhỏ có lông. Quả gần như tròn, vỏ dày chứa nhiều nhựa.
Lansium domesticum var. domesticum, còn gọi là duku, doekoe hay dookoo. Cây mạnh hơn, lá bao phủ thân, lá có gân nổi rất rõ. Quả hình thuôn, da mỏng màu nâu nhạt, không nhựa hay rất ít nhựa.
Vài chủng nổi tiếng:
Conception: Chủng cho quả ngọt, trồng tại Philippines
Uttaradit: Chủng phổ biến tại Thái Lan.
Paete: Chủng chính tại Philippines

Thành phần dinh dưỡng:

100 gram phần ăn được chứa :
- Chất đạm 0.8 g
- Chất Carbohydrates 9.5 g
Chất sơ 2.3 g
- Calcium 20 mg
- Phosphorus 30 mg
- Carotene (Vit A) 13 IU
- Thiamine 0.089 mg
- Riboflavine 0.124 mg
- Ascorbic acid 1 mg

Về phương diện thực phẩm, quả bòn bon sau khi lột vỏ có thể ăn sống như một trái cây giải khát (bỏ hột). Với những chủng, vỏ chứ nhiều nhựa có thể nhúng quả vào nước sôi trước khi lột vỏ.
Quả tươi có thể giữ khoảng 4 ngày ở nhiệt độ bình thường, nhưng nếu giữ trong tủ lạnh ở 52-55 độ F (12-13 độ C), có thể tồn trữ đến 2 tuần. Vị ngọt gia tăng vì lượng đường trong quả được chuyển đến mức cao nhất trong vòng 7 ngày, rồi giảm xuống.
Quả sau khi lột vỏ, bỏ hạt có thể đóng hộp, ngâm trong nước đường.

Thành phần hóa học:

Ngoài thành phần dinh dưỡng trên của quả, các bộ phận các của cây còn chứa một số hoạt chất :

Hạt: chứa các triterpinoids và các tetranortriterpenoids: domesti culide A-E; một hợp chất loại alkaloid, và 2 hoạt chất đắng; nhựa tan trong alcohol (1%)

Vỏ quả: Vỏ tươi chứa tinh dầu dễ bay hơi (0.2%) màu vàng nhạt, một chất nhựa màu nâu, tannin và một số acid hữu cơ. Vỏ khô co thể trích ra một chất nhựa dẻo (oleoresin) gồm 0.17 % tinh dầu và 22% nhựạ Trong vỏ quả cũng có các triterpen loại onoceranoid

Công dụng sinh học của Bòn bon:

Bòn bon và một số cây khác trong gia đình thực vật Meliaceae như Vong nem (Azadirachta indica), Cedar (Cedrela odorata) đã được trong dược học dân gian tại nhiều nơi (Indonesia, Philippines..) để làm thuốc trị sốt rét. Nghiên cứu tại ĐH Ottawa (Canada) ghi nhận các triterpinoids loại lansiolides ly trích từ vỏ thân cây bòn bon có hoạt tính trong các thử nghiệm sinh học (in vitro) chống lại ký sinh trùng gây sốt rét Plasmodium falciparum và trên chuột bị gây nhiễm P. berghei (Current Topics in Medicinal Chemistry Số 3-2003). Nghiên cứu tại ĐH Walailak, Thasala (Thái Lan) ghi nhận các terpenoids ly trích từ hạt bòn bon có hoạt tính diệt được Plasmodium falciparum ở nồng độ IC50 = 2.4-9.7 microg/ml (Phytochemistry Số 67-2006).

Nghiên cứu tại ĐH Malaysia , Sarawak (Mã lai) ghi nhận : Nước chiết từ vỏ quả và lá Bòn bon có tác dụng làm giảm hạ số lượng P. falciparum thuộc các chủng đã kháng chloroquine (T9) và chưa kháng chloroquine (3D7). Dịch chiết từ vỏ quả gây trở ngại, làm ngưng chu kỳ phát triển của ký sinh trùng. (Journal of Ethnopharma cology Số 85-2003).

Nghiên cứu tại ĐH Philippines, Manila ghi nhận dịch chiết từ lá bòn bon có tác dụng diệt được ấu trùng (lăng quăng) của các loài muỗi Aedes aegypti (tác nhân chuyển bệnh Sốt xuất huyết) và Culex quin quefasciatus. Hoạt tính diệt lăng quăng này xẩy ra trong vòng 48 giờ sau khi thêm dịch chiết vào môi trường thử nghiệm ở các nồng độ 100g % đến 1,565g % (SouthEast Asian Journal of Tropical Medici ne and Public Health Số 25-1994)

Vài phương thức sử dụng khác:

Vỏ : Tại Java (Indonesia), vỏ quả được phơi khô, và đốt : khói có mùi thơm dùng đuổi muỗi và làm nhang xông tại các phòng người bê.nh.
Gỗ : Gỗ thân màu nâu nhạt, độ cứng trung bình, có hạt mịn, dai khá bền. Tại Java được dùng làm cột nhà, thuyền bè, cán dụng cụ và cán đồ nhà bếp. Nhựa than lấy được bằng chưng cất, dùng để nhuộm răng.
Thuốc dân tộc: Hạt, phơi khô, được tán thành bột dùng trị nóng sốt và sán lải (Indonesia). Vỏ thân dùng trị vết cắn của bọ cạp (Malaisia). Nước sắc từ vỏ thân và lá dùng trị tiêu chảy và sốt rét. Nước nấu từ lá dùng làm thuốc nhỏ, trị sưng mắt.
Thổ dân tại Indonesia, Philippines dùng vỏ quả và vỏ cây để chế tạo một loại thuốc độc tẩm vào mũi tên. Trong vỏ quả và vỏ cây có một lượng nhỏ lansium acid một độc chất khi chích vào ếch, gây tim ngưng đập.

Tài liệu sử dụng:

Fruits : A Connoisseur's Guide ( Alan Davidson)
Fruits of Warm Climates (Julia Morton)
Từ Điển Cây Thuốc Việt Nam (Võ văn Chi)

Ds Trần Việt Hưng
Nguồn: yduocngaynay

[Phonglinh]

NƯỚC MĂNG CỤT
Bs Thú y Nguyễn thượng Chánh & Ds Nguyễn ngọc Lan

Đối với người từng sống ở Việt Nam thì măng cụt (Garcinia mangostana) cũng chẳng phải là một loại trái cây xa lạ gì. Ngược lại, dân Bắc Mỹ và Âu châu thì có khác vì rất ít người đã từng nghe nói đến loại trái cây nhiệt đới nầy mà họ gọi là mangosteen.
Chưa hết, theo truyền thuyết ngày xưa, Nữ hoàng Victoria bên Anh quốc đã từng ra lệnh cho người nào mang về từ Đông Nam Á một loại trái cây tuyệt ngon thì sẽ được bà ta trọng thưởng. Cuối cùng, trái măng cụt đã được Nữ hoàng chọn. Bởi lẽ này, măng cụt còn được mệnh danh là nữ hoàng của các loài trái cây (Queen of fruits). Người ta tự hỏi có phải sầu riêng là vua của các loài trái cây (King of fruits) chăng?

Vài năm gần đây, măng cụt đã trở thành một mặt hàng mà con buôn khai thác triệt để để hốt bạc cũng như trước đây họ đã từng làm với một vài loại sản phẩm khác như nha đam (aloe vera), thuốt tỏi, thuốc nghệ, nấm linh chi, canh dưỡng sinh, v.v...
Không gì hữu hiệu bằng lối khuyến mãi thật tinh vi, rất khoa học và táo bạo để mê hoặc người tiêu thụ. Theo như các lời quảng cáo, thì nước măng cụt là một loại thức uống siêu hạng nhờ tính bổ dưỡng vô song vì nó rất giàu các chất kháng oxy hóa (antioxidants) mà đặc biệt là xanthones có khả năng phòng trị rất nhiều bệnh tật.
Một trong rất nhiều loại nước măng cụt nổi tiếng trên thế giới phải kể đến nước măng cụt có tên thương mãi là xanGo do Hoa Kỳ sản xuất. Mỗi chai xanGo 25oz (750ml) giá bán lẻ lối 40$ ngang ngửa với giá một chai rượu whisky... Đúng là vốn một mà lời mười.
Công ty xanGo làm ăn theo kiểu tổ chức đại lý phân phối (distributor) khắp mọi nơi. Chính các đại lý distributors là những thành viên đứng mũi chịu sào trực tiếp bán sản phẩm tới tay người tiêu thụ. Càng gạ gẫm bạn bè, bà con và người quen biết để bán được nhiều xanGo thì người distributor càng được mau lên đẳng cấp với mức lời càng cao hơn.
XanGo hiện có mặt trên 16 quốc gia.
Nhờ sử dụng Network marketing mà nước măng cụt xanGo đã phát triển rất nhanh. Trụ sở chính của công ty xanGo được đặt tại tiểu bang Utah, Hoa Kỳ. Theo đà phát triển hiện nay, thương vụ của xanGo được ước đoán sẽ lến đến một tỷ dollars vào năm 2010.
Nếu thật sự như lời ghi trong quảng cáo, nước măng cụt phòng trị được bá bệnh thì có thể trong vòng một chục năm nữa các bác sĩ, dược sĩ, đông y sĩ có lẽ phải đổi nghề khác kiếm ăn mà thôi vì chẳng còn ai bệnh hoạn gì nữa.
Ngoài xanGo ra, trên thị trường hiện nay cũng còn rất nhiều loại nước măng cụt khác mang những tên như nước măng cụt Zambroza (Canada), Mango-Xan (Hoa Kỳ), v.v...
Nói chung, các nhà sản xuất đều khai thác ý niệm khoa học rất ăn khách hiện nay, đó là các chất vitamines, chất kháng oxy hóa (antioxidants)...
Cty xanGo có một đội ngũ khoa học gia làm việc cho họ. Đây là bộ tham mưu cố vấn về vấn đề dinh dưỡng, sức khỏe và trị liệu nhằm mục đích viết bài trong chiều hướng đề cao và quảng cáo vô điều kiện cho sản phẩm nước măng cụt xanGo.
Sau đây là thành phần của bộ tham mưu khoa học của công ty xanGo: Kenneth J.Finland D.C, Vaugh Johnson D.O, Albert Miller MD, David Morton PhD, Robert C. Stone DO, J. Frederic Templeman MD, Amod Tootla MD và Sam Walters N.M.D... Có lẽ mấy nhân vật nầy đều có phần hùn hạp quan trọng trong công ty (?).
Khéo ăn khéo nói là được, ngọt mật chết ruồi mà! Ai tin thì ráng mà chịu, miễn sao công ty hốt bạc là được.

xanGo juice có chứa những gì?

Theo nhãn hiệu của xanGo chúng ta thấy có ghi những loại trái cây sau đây: Mangosteen whole fruit juice, apple fruit juice, pear fruit juice, grape fruit juice, pear fruit puree, rasberry fruit juice, blueberry fruit juice, cranberry fruit juice, cherry fruit juice.
Đó, các bạn thấy không, chỉ toàn là nước trái cây không mà họ bán một chai tới 40$ lận.
Theo ý riêng của tác giả, bạn nên để 40$ ra chợ WalMart hay Costco mua một cái máy xay sinh tố (blender). Mỗi ngày nên mua đủ loại trái cây và légumes về quay uống và đồng thời cũng phải nhớ tập thể dục 30 phút. Cam đoan sau 3 tháng, bạn sẽ cảm thấy kết quả tốt cho sức khỏe, da dẻ sẽ hồng hào tươi mát hơn mà chẳng tốn bao nhiêu tiền hết.

Măng cụt trong kho tàng thuốc dân gian Việt Nam

Tại nông thôn Việt Nam, vỏ măng cụt rất đắng thường được bà con mình nấu uống cầm tiêu chảy và rối loạn tiêu hóa, nhưng nếu uống nhiều quá có thể bị bón. Chính tác giả ngày xưa cũng đôi khi cho heo uống nước vỏ măng cụt để trị tiêu chảy. Có lẽ nhờ vỏ măng cụt có chứa chất chát tannin làm săn ruột nên rất hữu hiệu trong trường hợp nầy.
Vỏ măng cụt có tính tiêu độc, sát trùng, diệt khuẩn và sát nấm.
Người Hoa dùng vỏ măng cụt phơi khô, xay nhuyễn thành bột để sử dụng trong trường hợp bị kiết lỵ, giúp giảm tiêu chảy, trị viêm bọng đái, xáo trộn đường tiết niệu và lậu mủ.
Rễ măng cụt được dùng để điều hòa kinh nguyệt.
Nếu dùng ở dạng kem thoa thì để trị các bệnh ngoài da ,v.v...
Măng cụt chỉ quý ở cái vỏ mà thôi
Chính vỏ măng cụt mới có chứa nhiều dưỡng chất và antioxidants chẳng hạn như xanthones, gartanin, 8 desoxygartanin và normangostin.
Trong hoạt động biến dưỡng, cơ thể tạo ra những chất phế thải còn gọi là gốc tự do (free radicals). Đây là những phần tử bất ổn định thường xâm nhập vào tế bào và tấn công chất DNA làm thiệt hại tế bào và đồng thời làm gia tăng tốc độ lão hóa của nó.
XanGo company cho rằng sản phẩm nước măng cụt của họ là tốt nhất nhờ có ORAC (oxygen radical absorbance capacity) tức là khả năng hấp thụ hóa giải free radicals rất cao so với những loại nước măng cụt do các công ty khác sản xuất.
Các chất kháng oxy hoá có nhiều trong rau cải, trái cây (như chất xanthones trong trường hợp măng cụt) và chúng có tác dụng ngăn cản hoạt động của các gốc tự do nhờ vậy bảo vệ tế bào.
Các antioxidants cũng còn có thể là những vitamins như vitamin E, vitamin C và chất sélénium, v.v...
Một lối quảng cáo khuyến mãi tiếp thị rất khoa học và rất hữu hiệu
Các bạn hãy vào Internet thử tìm các chữ Mangosteen và xanGo là sẽ hết hồn luôn. Hết trang nầy tiếp nối trang web khác, toàn là quảng cáo đề cao ca tụng mangosteen không hà, nhưng hầu như chả thấy một bài viết hay một khảo cứu nào viết bởi một tạp chí khoa học nổi tiếng và đáng tin cậy cổ võ việc sử dụng nước măng cụt để phòng và trị bệnh cả.
Theo người viết, xanGo chẳng qua cũng chỉ là một loại nước sinh tố hay nước trái cây khác như nước mít, nước xoài, nước sa pô chê, v.v... mà thôi. Bổ thì có bổ nhưng quảng cáo của cty xanGo đã đi quá xa, bán ảo tưởng để móc túi thiên hạ với giá bán quá đắt. Vậy mà cũng có cả khối người tin thì cũng lạ.
Có những quảng cáo nói rằng, nước măng cụt có thể trị được rất nhiều bệnh như mệt mỏi, ulcer bao tử, viêm sưng, viêm khớp, bệnh cao huyết áp, bệnh về mắt như glaucoma (tăng nhãn áp) và cataract (cườm), bệnh loãng xương, nhiễm trùng, bệnh Parkinson, bệnh Alzheimer, bệnh điên loạn (dementia), cancer; bảo vệ tim mạch; tăng sức; giúp tế bào phát triển tốt; chống lão hoá; ngừa dị ứng; tăng cường sức miễn dịch; ngừa chứng xơ cứng mạch máu (atherosclerosis); v.v...
Để tự bảo vệ về mặt pháp lý, Cty xanGo đã cẩn thận cho ghi thêm câu thòng là, những điều kê trong quảng cáo đã không được cơ quan Thực phẩm Dược phẩm FDA xét đoán “...The statements have not been evaluated by the FDA. This product is not intended to diagnose, cure or prevent any diseases...”

Trong một tuần báo Việt ngữ tại Canada, chúng ta có thể đọc được những lời quảng cáo rất hấp dẫn của các distributors chuyên phân phối nước măng cụt xanGo và họ cũng không quên rào đón bằng câu “...Chúng tôi chỉ muốn dùng bài viết này cho mục đích giáo dục, không phải cho mục đích chuẩn trị hoặc chữa bệnh...”(TB số 938 trang 171). Cơ quan FDA đã từng gởi văn thư chính thức đến Cty xanGo cảnh cáo họ không có quyền quản cáo ẩu và lố bịch về tính cách trị bệnh (health claims) của sản phẩm xanGo. Sản phẩm nầy chỉ là một loại thức uống không hơn không kém mà thôi.
Bà Wendy Marcason, một nhà dinh dưỡng học, trong tạp chí 2006 Journal of the American Dietetic Association, đã duyệt xét kiểm tra lại tất các nghiên cứu về nước măng cụt và bà ta cho biết là không tìm thấy có báo cáo thí nghiệm nào nói về sự lợi ích của nước măng cụt ở người hết.
Bà còn cho biết thêm là chỉ thấy toàn những mẩu chuyện đồn đại (anecdote, rumor) về tính trị bệnh ngoại hạng của nước măng cụt mà thôi. Bà Marcason khuyên chúng ta lúc này chỉ nên mua những loại nước sinh tố rẻ tiền cũng tốt rồi, chớ đừng vì lời quảng cáo mà bỏ ra 3-4 chục bạc để mua một loại nước ép chỉ đáng giá có vài dollars thì thật là lãng phí vô cùng!
Năm 2005, thông cáo của tổ chức New York’s Memorial Sloan Kettering Cancer Center cũng đã nghi ngờ về khả năng trị liệu của nước măng cụt như những lời quảng cáo đã được ghi trên sản phẩm xanGo.

Kết luận

Nước măng cụt chỉ là một loại nước trái cây hay nước sinh tố không hơn không kém. Còn chuyện nó có thể phòng trị được nhiều loại bệnh tật thì còn cần phải xét lại.
Không những chỉ có nước măng cụt mà thôi, một số nhà sản xuất thuốc thiên nhiên tại Canada và Hoa Kỳ còn khai thác triệt để vỏ măng cụt, xay nhuyễn ra thành bột, vô viên con nhọng hay viên nang (capsule) và bán mỗi lọ 90 viên với giá là 20$ kèm theo lời quảng cáo tương tợ theo kiểu nước măng cụt.
Với giá bán ra 40$ cho một chai xanGo, người viết thấy rằng quá đắt hay nói một cách khác thì đó rõ ràng là giá cắt cổ người tiêu thụ.
Theo đà này, các nước vùng Đông Nam Á, như Malaysia, Thailand, Philippines, Indonesia và Việt Nam sẽ giàu to vì nhờ vào kỹ nghệ đóng hộp măng cụt gởi bán cho dân Á châu và người tị nạn Việt Nam sinh sống tại Bắc Mỹ và Âu châu. Còn phần vỏ, thì đem sấy khô xuất cảng sang Trung quốc hoặc các nước Tây phương hay Hoa Kỳ để các nhà kỹ nghệ, vừa làm cao đơn hoàn tán, vừa làm thuốc viên, vừa...úm ba la chế biến ra nước măng cụt vạn năng cứu nhân độ thế, và đồng thời cũng vừa để...hốt dollars xài chơi, khoẻ ru bà rù./.

Tài liệu tham khảo:

- Dr Susan Biali MD. Mangosteen : Queen of Fruit or King of Hype? The Medical Post; Nov 27-2007
- Mangosteen fruit juice - Why the hype?
http://www.gardeningtipsnideas.com/2..._the_hype.html
- FDA warns xanGo juice maker
http://www.gardeningtipsnideas.com/2..._the_hype.html
- World Headquarters for Mangosteen education
http://www.mangosteentools.com/
- Võ quang Yến. Măng cụt, Giáng Tiên Mùa Đông. khoahoc.net 29/9/2005
http://www.khoahoc.net/baivo/voquang...05-mangcut.htm

Nguồn: yduocngaynay

[hirondelle]

Đu đủ - Thức ăn và vị thuốc

Là cây trồng phổ biến ở nước ta. Thân thẳng, cao từ 3-7m đôi khi có phân nhánh. Vỏ mang nhiều sẹo của cuống lá. Lá mọc so le ở ngọn cây, phiến lá rộng,to chia làm 6-9 thùy, thùy hình trứng nhọn mép có răng cưa không đều. Cuống lá rỗng và dài 30-50cm. Hoa trắng nhạt hay xanh nhạt. Hoa đực mọc ở kẽ lá thành chùy có cuống rất dài. Hoa cái có tràng dài hơn tràng của hoa đực, mọc thành chùy ở kẽ lá. Quả thịt hình trứng to dài 20-30cm, đường kính 15-20cm. Thịt quả dày, lúc đầu có mầu xanh, sau ngả mầu vàng cam. Trong ruột quả có nhiều hạt to đen bằng hạt tiêu, xung quanh có lớp nhầy. Giống đu đủ CO5 (Ấn Độ) có hàm lượng 14-15g papain khô/1 quả, trong khi trước đây chỉ có 3-4g/quả, có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới Châu Mỹ. Tại nước ta được trồng ở khắp nơi nhưng chưa đi vào quy mô công nghệ. Sau khi trồng 8-10 tháng đã có thể bắt đầu thu hoạch, nhưng năng suất cao nhất là từ năm thứ 3 trở đi.



Trước hết đu đủ là một loại thực phẩm thông dụng. Đu đủ chín có vị thơm ngon, cung cấp nhiều beta caroten (là một tiền chất của vitamin A), vào cơ thể sẽ được chuyển hóa thành vitamin A. Đây là một loại vi chất dinh dưỡng có vai trò là chất chống ôxy hóa mạnh, chống khô mắt, khô da và có tác dụng nhuận tràng, nồng độ đạt 2.100mg beta caroten/100g ăn được. Tuy nhiên nhu cầu beta caroten cũng cần vừa phải, nếu ăn quá nhiều và liên tục sẽ dẫn đến thừa, gây vàng da cho trẻ. Thậm chí cả trẻ nhỏ đang bú mẹ, nếu mẹ thừa beta caroten sẽ bài tiết qua sữa sang con và gây vàng da cho trẻ. Rất may là hiện tượng vàng da này sẽ mất nếu giảm lượng beta caroten ăn vào. Đu đủ xanh có nhiều men papain, tác dụng giống như men pepsin của dạ dày, nhất là giống Trypsin của tụy trong việc tiêu hóa chất thịt. Ở nước ta, gỏi đu đủ trộng vừng lạc là món ăn rất phổ biến. Đu đủ còn có tác dụng như một vị thuốc:



- Hoa đu đủ đực tươi hoặc phơi khô hấp với đường phèn dùng chữa ho, mất tiếng.
- Nước sắc lá đu đủ dùng giặt vết máu trên vải, rửa vết thương, vết loét. Lá tươi dùng gói thịt gà để khi nấu chóng mềm. Trong lá, quả, hạt đu đủ còn có chất cacpain với tác dụng làm chậm nhịp tim, có người đã dùng làm thuốc chữa tim. Hạt đu đủ có tính kháng khuẩn mạnh, dùng ngoài để làm sạch vết thương bẩn, nhiễm trùng.
- Nhựa đu đủ dùng làm thuốc tẩy nhiều loại giun (trừ giun móc). Ngoài ra còn dùng để chữa chai chân và mụn cơm.
- Rễ đu đủ được dân gian sắc làm thuốc cầm máu.
Đu đủ chín là một món ăn có tác dụng bồi bổ cơ thể và giúp tiêu hóa tốt các chất thịt, chất lòng trắng trứng. Khi hầm các loại thịt, xương cứng người ta thường cho quả đu đủ xanh vào để thức ăn mau nhừ. Như vậy cây đu đủ rất có ích cho con người, có thể sử dụng được tất các phần, từ hoa, lá, rễ cho đến nhựa cây. Đặc biệt đu đủ còn là nguồn cung cấp vitamin A tự nhiên rất tốt.

Theo Sức khỏe và Đời sống

[chieunhatnang]

whoaaa chị Én tiếp Nắng post bài về Cây Trái
Em mới vừa nghĩ tới đu đủ thì có liền - bộ chị Én đọc được ý nghĩ Nắng hả
vậy giờ Nắng ngồi "nghỉ" tiếp cho chị Én "đọc" tiếp nha
Một ngày thật vui nha chị Hirondelle